Verklaringsmodellen

Overkoepelend verklaringsmodel: Voorspellende verwerking  (predictive processing)

Een relatief nieuw model voor ALK is het voorspellende verwerkingsmodel. Klassieke modellen nemen aan dat lichamelijke klachten hun oorsprong hebben in een proces in het lichaam dat door de hersenen wordt waargenomen. Het voorspellende verwerkingsmodel gaat ervan uit dat waarnemingen ook beïnvloed worden door voorafgaande ervaringen met lichamelijke klachten die in de hersenen zijn opgeslagen en als impliciete voorspellingen worden vooruitgestuurd. De uiteindelijke waarneming weerspiegelt een bepaalde verhouding tussen signalen uit het lichaam en de voorspellingen die de hersenen uitsturen. Als lichamelijke signalen onduidelijk zijn en de voorspellingen sterk, dan zal de waarneming van klachten meer gebaseerd zijn op de ervaringen zoals opgeslagen in de hersenen dan op signalen uit het lichaam.

Andere verklaringsmodellen

Centrale sensitisatie

Het uitgangspunt van dit verklaringsmodel is dat voorgaande (herhaalde) prikkels van pijn en andere symptomen in het verleden het centrale zenuwstelsel gevoeliger maken voor deze prikkels. Hierbij spelen ook psychologische processen een rol. Sensitisatie kan er toe leiden dat normale lichamelijke processen worden ervaren als symptomen.

 

Ontregeling van het immuunsysteem en microbioom

Bron: long covid c-support

De hersenen en darmen spelen een belangrijke rol in de immuunrespons. De hersenen reageren op ontstekingsmediatoren door het in gang zetten en ook weer stoppen van zowel lichamelijke veranderingen als gedragsveranderingen. Als de hersenen gesensitiseerd zijn voor ontstekingsmediatoren, door bijvoorbeeld herhaaldelijke ontstekingen, kan dit te sterke of te langdurige effecten hebben op lichamelijke processen en gedrag en zo bijdragen aan ALK.

 

Ontregeling van het stresshormoonsysteem (HPA-as)

Bij blootstelling aan psychische of lichamelijke stress wordt de HPA-as (hypothalamus-hypofyse-bijnier-as) geactiveerd. Hierdoor wordt er een aantal hormonen afgegeven, waaronder adrenaline en cortisol. Normaal gesproken remt cortisol de hypothalamus en de hypofyse af zodra er voldoende cortisol is, zodat de stressreactie stopt en het lichaam tot rust komt.

Bij ALK blijft in veel gevallen de HPA-as overactief door de constante stroom van stress, die zowel fysiek (de klachten zelf) als mentaal (zorgen, angst) kan zijn. Dit leidt tot aanhoudende hoge cortisolspiegels. Het lichaam blijft in een staat van alertheid, wat uitputting veroorzaakt. Denk aan langdurige vermoeidheid, slaapproblemen en een algemeen gevoel van ‘opgebrand’ zijn.

Na verloop van tijd kan het lichaam minder gevoelig worden voor cortisol en verliest het zijn effectieve werking, de rem op de stressreactie wordt minder sterk. Hierdoor komen mensen in een vicieuze cirkel met veel klachten.

 

Ontregeling van het autonome zenuwstelsel

Het autonome zenuwstelsel (AZS) werkt onbewust en regelt alle vitale lichaamsfuncties, zoals hartslag, ademhaling, spijsvertering, en bloeddruk. Het AZS heeft twee hoofdtakken:

1. Sympathicus (het ‘gaspedaal’): ‘vechten of vluchten’ in stressvolle situaties. Het verhoogt de hartslag, versnelt de ademhaling, spant spieren aan en leidt bloed naar de spieren (weg van spijsvertering).
2. Parasympathicus (de ‘rem’): ‘rust en herstel’. Het verlaagt de hartslag, vertraagt de ademhaling, bevordert de spijsvertering en zorgt voor ontspanning en herstel.

Ontregeling van het AZS veroorzaakt of verergert diverse lichamelijke klachten. Zo kunnen hartslag en bloeddruk ontregelen, ademhalingsproblemen ontstaan, verhoogde spierspanning en pijn, spijsverteringsproblemen, vermoeidheid en slaapproblemen.

Kwetsbare persoonlijkheidsontwikkeling

 Er zijn een aantal verklaringsmodellen die er van uitgaan d at sommige mensen kwetsbaar zijn voor het ontwikkelen van ALK, door vroege jeugdervaringen of persoonlijkheidstrekken. Dit kan zich uiten in moeilijkheden in het ervaren van het verband tussen lichaamssignalen en gedachten en emoties. Er zijn aanwijzingen dat patiënten met ALK moeite hebben met het herkennen van gevoelens en emoties en moeite hebben deze te onderscheiden van fysieke sensaties. Het niet voldoende kunnen reguleren van emoties kan een lichamelijke ontregeling geven die tot langdurige lichamelijke klachten kan leiden. De invloed van vroege trauma’s, vroeg affectieve verwaarlozing en vroege aangeleerde manieren van omgaan met lichamelijke klachten kunnen ook bijdragen aan kwetsbaarheid voor ALK.

Specifieke verklaringsmodellen hierbij zijn:

Abnormale interoceptie/signaalfiltering: Het lichaam voorziet de hersenen de hele dag door van informatie over allerlei processen die plaatsvinden. De meeste van deze processen merken we niet bewust op; de hersenen hebben een filter waardoor we alleen de belangrijke lichamelijke signalen opmerken. Dit model stelt dat dit filtersysteem niet goed functioneert bij ALK, waardoor allerlei onbelangrijke lichamelijke processen ervaren kunnen worden als symptomen.

Abnormale proprioceptie: Het uitgangspunt van dit model is dat er bij ALK sprake is van een meer precieze en gevoeligere waarneming van het eigen lichaam. Dit zou er bijvoorbeeld toe kunnen leiden dat kleine veranderingen in spierspanning worden ervaren als lichamelijke klachten.

Alexithymie: mensen die moeite hebben met het herkennen van gevoelens en emoties kunnen hierdoor lichamelijke klachten krijgen en deze mensen reageren minder goed op de standaard behandelingen.

 

Somatosensorische amplificatie

De somatosensorische amplificatietheorie gaat er van uit dat patiënten hun aandacht richten op lichamelijke sensaties. Deze lichamelijke sensaties resulteren in cognities en emoties waarbij er lichamelijke attributies ontstaan. Attributies zijn verklaringen die iemand voor zichzelf maakt naar aanleiding van een gebeurtenis, waarbij men oorzaken toekent aan specifieke sensaties. Hierdoor worden de oorspronkelijke klachten versterkt en uitvergroot. Als gevolg hiervan ontstaat er een vicieuze cirkel van het onderhouden en versterken van lichamelijke klachten.

 

Niet-westerse modellen

 Verklaringsmodellen zijn cultuurgebonden. In westerse culturen overheerst het biomedische model: een ziektebeeld is te herleiden tot een stoornis in het lichaam of de geest. In niet-westerse culturen wordt vaak geen onderscheid gemaakt tussen lichaam en geest; oorzaken en oplossingen van problemen worden buiten zichzelf gezocht (goden of geesten). In Marokko wordt bijvoorbeeld van oudsher onderscheid gemaakt tussen ziekten die ontstaan door natuurlijke oorzaken (verstoringen van de balans tussen warm en koud), bovennatuurlijke oorzaken (contacten met djinns, demonen die in een wereld parallel aan mensen wonen) of menselijke oorzaken (het boze oog, tovenarij of magie).Sommige islamitische patiënten zien hun klachten vooral als het lot dat Allah op hun weg heeft gelegd en hebben niet het gevoel dat zij daar zelf actief iets aan kunnen doen. Gezondheid is niet maakbaar en ook niet een eigen verdienste, gezondheid is een gunst van Allah. In de oosterse geneeskunde wordt een disbalans in yin en yang-energie gezien als oorzaak van klachten.

 

Metaforen

1. Alarm (inbraak of brand): er zit een storing in de draden van het alarm. Hierdoor heeft u nog steeds klachten terwijl de boosdoener al lang al weg is. Gelukkig kunnen de hersenen zich goed aanpassen, zodat we samen aan het herstel van de bedrading kunnen werken
2. Griep: bij griep krijgen mensen klachten als koorts, spierpijn en vermoeidheid. Dit is om de indringers te lijf te gaan zodat je weer sneller beter wordt. Soms is het immuunsysteem ontregelt zodat de griepklachten blijven terwijl het virus al lang al weg is. Samen kunnen we kijken wat er nodig is voor verder herstel van deze klachten.
3. Kapotte bedrading lampje benzinetank auto: het lampje dat de tank leeg is gaat branden terwijl er nog voldoende benzine in de tank zit. Dat komt door een verstoring in de bedrading die van de tank naar het dashboard loopt, te vergelijken met de zenuwbanen in het lichaam. Omdat het zenuwstelsel heel flexibel is kunnen we zorgen dat dit weer beter gaan werken.
4. De emmer die overloopt omdat het kraantje te ver open staat: de emmer met alles wat u mee te dragen hebt is heel vol, er kan nog maar weinig bij. Als de kraan dan toch te ver open staat, gaat de emmer overlopen en krijgt u meer klachten. Samen kunnen we kijken hoe we kunnen voorkomen dat er teveel water uit de kraan komt of uw emmertje wat leger maken.
5. Rivierbedding: in de hersenen zijn er paden die veel gebruikt zijn, dit zijn brede paden die gemakkelijk worden gebruikt, te vergelijken met diep in de grond ingesleten rivierbeddingen. Je kunt een omleiding naast de rivier maken. Als je daar steeds meer water door laat stromen wordt deze ook steeds breder en zal de andere rivierbedding dichtslibben.
6. Te laag of te hoog afgestelde thermostaat, hierdoor is het altijd te koud of te warm in huis. Probleem zit niet in de verwarming zelf maar in de thermostaat.
7. Zoomlens op een fototoestel, de aandacht wordt teveel op bepaalde klachten gericht waardoor deze uitvergroot worden. Het is zaak om de zoomlens ergens anders op te richten of flink uit te zoomen
8. Fantoompijn: als een lichaamsdeel heel lang pijn heeft gedaan en je dit lichaamsdeel verwijdert kan de pijn nog flink blijven hangen, alsof het lichaamsdeel er nog is. Langzamerhand kan dat weer veranderen. Behandeling met spiegels helpt om de hersenen te leren dat het lichaamsdeel geen pijn meer doet.
9. Braille leren: blinde mensen ontwikkelen hele gevoelige vingers om braille te leren, dit is een mooi voorbeeld van het aanpassingsvermogen van het zenuwstelsel. Je hersenen passen zich aan, je kunt nieuwe dingen leren of juist vergeten als je ze niet meer gebruikt.
10. Je kunt klachten vergelijken met schulden: Als je een periode meer geld uitgeeft dan je binnenkrijgt, bouw je schuld op. Wanneer je daarna weer een tijdje spaart, loop je de schulden weer in. Maar als je jarenlang teveel blijft uitgeven, wordt de schuld alleen maar groter. Als je dan beslist om voortaan niet meer te gaan uitgeven dan je verdient groeit de schuld niet meer, maar betaal je hem ook niet af. Bij sommige mensen loopt de schuld zo op, dat ze uiteindelijk in de schuldsanering belanden. Na 3 jaar heel weinig te kunnen uitgeven worden de resterende schulden kwijtgescholden. De meeste mensen passen daarna voorgoed hun uitgavenpatroon aan om niet opnieuw zoveel schuld op te bouwen. Als je een periode wat extra inspanning levert, lukt dat vaak wel op je reserves. Maar als je jarenlang veel inspanning levert, of dat nu lichamelijk, geestelijk of emotioneel is, bouw je als het ware ‘schuld’ op in je energiehuishouding. Dit kan leiden tot klachten van uitputting, versterking van pijnklachten, verminderde scherpte in denken en onthouden etc. Als je dan vanwege je klachten wat gaat minderen in je inspanningen, voelt het alsof je al heel veel inlevert maar is dit vaak nog niet genoeg om de ‘schuld’ in te lossen en blijven je klachten dus bestaan. Pas wanneer je langdurig veel minder inspanning levert en zorgt voor veel rust en ontspanning kun je uiteindelijk weer een balans bereiken. En als dat gelukt is, zul je waarschijnlijk voorgoed je inspanningsniveau moeten aanpassen om niet opnieuw zoveel schuld op te bouwen.