Acceptance and Commitment Therapie (ACT) bij ALK

ACT in 7 consulten:
Consult 1: Van ‘overleven’ naar samen een nieuwe uitweg zoeken (creatieve hopeloosheid
-> acceptatie)
Consult 2: Van ‘controleren’ naar een nieuwe manier van ‘grip houden’. (fusie –> defusie)
Consult 3: Vastzitten – loskomen (defusie, hier & nu)
Consult 4: Het gaat er om dat je goed leert voelen. (mindfullness)
Consult 5: Losser komen van overtuigingen over jezelf (self – as – context)
Consult 6: Wat is voor jou belangrijk? (waarden)
Consult 7: Weten wat er voor jou toe doet en doen wat je past! (committed action)

Doelen ACT:
Vergroten psychologische flexibiliteit
Verbeteren van vaardigheden
Niet gericht op aanpak van klachten, maar op aanpak onderliggende
processen die klachten veroorzaken
Stoppen met vechten, omarmen en komen tot acceptatie
Je richten op een waardevol leven.
ACT en Positieve gezondheid (Machteld Huber):
Het vergroten van de psychologische flexibiliteit en waardevol leven sluiten mooi aan op het
gedachtengoed van positieve gezondheid, waarin de mate van veerkracht van mensen en
kwaliteit van leven belangrijke factoren zijn voor ervaren gezondheid.

6 hoekstenen

Experiëntiële vermijding is de kern van alle psychische problemen
Psychologische flexibiliteit is het ultieme streven

Buitenste band: problemen die mensen ervaren
Middelste band: oefeningen die gedaan kunnen worden
Gele stroom: uiteindelijke doel

Consult 1: Van ‘overleven’ naar samen een nieuwe uitweg zoeken (Controle –> creatieve
hopeloosheid)
Doel: Uitleg over ACT + behandeldoel formuleren
Stap 1:
Biedt nieuw gereedschap aan en vraag of patiënt bereid is op een andere (ACT-manier) naar klachten
te kijken..? -> Man in kuil -metafoor .
Inzicht krijgen in wat de patiënt tot nog toe allemaal heeft gedaan om de problemen het hoofd te
bieden
Erkenning geven voor deze problemen en lijdensdruk
Focussen op zinloosheid van deze strijd
Stap 2:
Uitleg over strenge regels en onderzoeken hoe streng de patiënt omgaat met zichzelf (en de ander)
Stap 1: creatieve hopeloosheid
Mensen zitten vaak vast in vaste patronen en hanteren dezelfde vermijdingsstrategieën
Veel voorkomende vermijdingsstrategieën zijn:
Voorkomen: letterlijk het vermijden
Afleiding zoeken: tv kijken, kleren kopen, ontkennen
Verdoven: drinken, roken, eten, drugs
• Vaak hebben mensen al heel veel geprobeerd in de hoop op verbetering
• Laat inzien dat, hoe harder je ertegen vecht, hoe meer klachten je krijgt. (metafoor vingerval)
• Kweek besef dat de strijd / het vechten ertegen zinloos is, zonder direct een alternatief te
bieden ( = creatieve hopeloosheid)
Creatieve hulpeloosheid (kun je doen met inventarisatieformulier) :
Mensen moeten ervan doordrongen worden dat de manier waarop ze tot nu toe problemen
probeerden op te lossen kennelijk niet werkt.
=> In deze stap ben je bezig met relatie opbouwen.
Stap 2: hoe ‘vast’ zit de patiënt?
Uitleg over regels, verbale richtlijnen in ons hoofd
Welke regels gebruikt de patiënt om eigen gedrag en dat van anderen te sturen?
Mogelijk huiswerk:
– Het regelboekje (welke? …hoe streng ..? ..heb je er last van..?)
Noteer welke regels jij hebt en waaraan je van jezelf moet voldoen
Regels kunnen groot zijn, maar ook kleiner, onopvallender en van alle dag.
• Noteer voor jezelf een aantal regels (5 min)
• Bespreek deze in tweetallen (5 min)
• Plenair: hoe is dit om te doen? Wat valt op? (5 min)

Consult 2: Van controleren naar nieuwe manier van ‘grip houden’ (bereidheid -–> acceptatie)
Doelen:
Bespreek huiswerk: vermijdingsstrategieën en regelboekje
Stel de vraag aan patiënt: Hoe zou het zijn om de komende week verplicht volgens je regelboekje te
moeten leven?
• Leg het verschil uit tussen pijn en lijden
• Acceptatie en bereidheid introduceren als alternatief voor controle (uitleg via
metafoor/oefening)
Huiswerkmogelijkheden:
Filmpje kijken van ’de ongenode gast’ https://www.youtube.com/watch?v=VYht-guymF4
Acceptatie oefening voor thuis (bv: oefening stoppen met vechten en toelaten van pijn)
Oefenen met ‘bereidheid’ en acceptatie (andere weg naar het werk, met yoghurt douchen…etc)
Pijn versus lijden
Stimulus pijn is ongelijk aan Lijden
Pijn = directe stimulus
Lijden = veroorzaakt door gedachte bij de stimulus
Voorbeeld stimulus hartkloppingen

Consult 3: Vastzitten –> loskomen (fusie –> defusie)
Bespreken huiswerk (acceptatie)
Doel: patiënt leren hoe hij ‘los kan komen’ van beperkende gedachten, gevoelens …..(“je bent niet
wat je denkt….je bent niet wat je voelt..)
Uitleg fusie-defusie
Fusie: woorden zijn direct verbonden met gevoelens, gedachten, beelden en gebeurtenissen…taal
veel invloed hebben.
Defusie is een vaardigheid die je helpt om afstand te nemen van de inhoud van je denken/taal.
Hierdoor ontstaat ruimte om zelf te bepalen wat je ermee doet. (gedachten zijn als wolken….ze
komen en gaan…Ik ben niet wat ik denk…ik ben niet wat ik voel…ik ben de blauwe lucht achter de
wolken en zie mezelf denken)
Huiswerkmogelijkheden: defusie oefeningen meegeven (bv zinnen uit consult herschrijven)
Defusie oefening
MELK
• Welke associatie heb je bij MELK
• Schrijf alles op (gevoel, geur, smaak, beeld, situatie etc
• Delen wat het oproept -> dit is fusie
Daarna allemaal: melk, melk, melk (1,5 min)
• Welke associatie heb je nu, schrijf deze op?
• Delen wat het oproept -> defusie
Oefening het regelboekje
Oefening:
• Pak je strenge regels er weer bij
• Kies degene waar je het meest last van hebt
• Schrijf op welk gevoel je krijgt bij deze regel
• Spreek de regel in op je voice-recorder: 1 keer hoog, 1 keer laag, 1 keer zingend.
• Luister je recorder af
• Schrijf nogmaals op wat voor gevoel je nu krijgt bij deze regel

Consult 4: het gaat er om dat je goed leert voelen (Mindfulness)
Nabespreken huiswerk defusie
Doel: leren ervaren van alles wat er op dat moment is (interne en externe beleving) Hierdoor neemt
de experiëntiële vermijding af en wordt de ervaring intenser.
Uitleg wat mindfulness is – oefenen met mindfulness
Mindfulness:
“is een staat van zijn waarbinnen je op een actieve manier volledig je aandacht richt op het hier en
nu en alles wat je op dat moment denkt, voelt, en ervaart bestaansrecht geeft”; het is de bereidheid
alles actief te laten zijn wat het is.
-> Mindfulness zorgt er niet voor dat je je goed gaat voelen, maar dat je goed leert VOELEN.
Voorbeelden van mindfullnessoefeningen
Oefeningen gericht op de Interne beleving:
• Contact maken met gedachten, gevoel, lichamelijke sensaties
• Bodyscan
• Stress ervaren: merk op waar de spanning zit, laat deze toe, voel
• Mag ik even moe zijn
• Hoofdpijn oefening: ga actief opzoek naar de hoofdpijn, visualiseer waar deze zit, en geef de
pijn de ruimte
Oefeningen gericht op de Externe beleving:
• contact maken met zintuiglijke waarneming: tast, geur, smaak, gehoor, zien
• Stiltewandeling: gedachten komen en gaan, richt je aandacht op je zintuigen
• Koken en eten: bewust er de tijd voor nemen en ervaren
Pas oefeningen toe op ervaringen die de patiënt liever wil vermijden
(in natuurgetrouwe context)
Oefening: mag je even moe zijn
Als je moe bent is er niets zo lekker als gapen.
Probeer dit nu toe te laten door bewust het gapen te stimuleren
https://www.bing.com/videos/search?q=yawn&&view=detail&mid=42A3908CA686F399F82642A390
8CA686F399F826&FORM=VRDGAR
Hoe voelde dit?

Consult 5: losser komen van overtuigingen over jezelf (self – as – context)
Hoe is het gegaan met huiswerk (mindfulness oefeningen)? Onderzoek hoe de patiënt zichzelf
beschrijft, hoe dit voelt en wat hij daarvan vindt
Doel: de patiënt helpen losser komen van strenge, rigide of ‘oude’ overtuigingen over zichzelf
Uitleg over “het zelf” volgens ACT
We hebben de neiging onze identiteit af te leiden van ons denken (verouderde zelfbeelden te
gebruiken)
Defusie-oefeningen om de gefuseerde verbale overtuigingen over jezelf te verzwakken (doorzichtige
rugzak)
De patiënt leren om van perspectief te veranderen met als doel: toename van empathie en
psychologische flexibiliteit
Zelfcompassie introduceren: wat kun je doen om je eigen beste vriendin te worden?
Uitleg van het ‘zelf’ volgens ACT:
Het zelf bestaat binnen ACT uit 3 delen:
• Het descriptieve zelf = beschrijvende zelf, zelfbeeld, concepten die je hebt over jezelf
• Het bewuste, actuele zelf = Bewustzijn van actuele gevoelens, gedachten, alles wat je van
binnen denkt, voelt en ervaart.
• Het observerende zelf = Ik zie mezelf denken….ik zie mezelf angst ervaren in deze situatie.
Om losser te komen van beperkende overtuigingen over onszelf (bv. Ik ben minderwaardig ….)
proberen we onderscheid en ruimte te maken tussen ‘ik’ en ‘het probleemgedrag’
Dus: “Ik kan niet naar het bos…….”
versus
“ Ik heb het idee dat ik het niet kan volhouden om te wandelen met mijn familie in het bos”
Oefening:
• Maak eerst een zinnetje met
“ … ik kan niet …”
• Maak nu dezelfde zin met
“ … ik heb het gevoel / de gedachte / de herinnering dat ik …”
 Ervaar je verschil ?
Oefening: de buschauffeur
Doel oefening: jij bent niet je gedachte, van perspectief veranderen
Plenair:
Iemand van ons is de bestuurder van een bus
De plek waar je naar toe wil rijden staat symbool voor je waarden, doelen en dromen
Met jou in de bus zitten:
– Naast jou je grootste angst
– Achter jou zitten 5 mede passagiers die zich bemoeien met waar je naar toe moet

Consult 6: wat is voor jou belangrijk? (regels –> waarden)
Huiswerk bespreken (veranderen perspectief, zelfcompassie)
Doelen
Uitleg : van regels -> waarden
Moeten (regels) -> mogen (hardop dromen) -> willen (waarden)
Inventariseer de waarden van de patiënt (waardenlijst en levenskompas)
Samen kijken waar de mogelijkheden liggen (voordelen, nadelen)
Uitleggen dat we geneigd zijn onze angst uit de weg te gaan, soms moet
je daar doorheen om te komen tot toegewijd handelen
Oefeningen die je kunt doen:
In het regelboek de regels herschrijven van moeten –> mogen –> willen
Waardenlijst en levenskompas; ‘Picture your life’: dagelijks foto van wanneer je je happy voelde…
Wat zou je doen met 50 miljoen? Wat zou je eigenlijk wel ………..? Bucket list.
Oefening: levenskompas
Wat zijn de waarden van de patiënt
Hoe belangrijk vindt hij deze waarde en hoe vult hij deze nu in.
Discrepanties blootleggen tussen wat hij belangrijk vindt en weinig doet versus relatief onbelangrijk
vindt en veel doet.

Consult 7: weten wat er voor jou toe doet en doen wat past! (Committed action: vermijding –>
toegewijd handelen)

Huiswerk bespreken
Doel laatste consult: Patiënten laten inzien dat ze vermijden en wat ze vermijden. Helpen met
doelen concreet maken en eigen regie nemen over leven.
Durf je te leven met je angst, terwijl je op weg bent om te doen wat je eigenlijk wilt doen?
Patiënt een besluit laten nemen:
• Kies je voor handelen vanuit waarden en voor een ervarend leven
• Of kiezen voor vermijden
• Plan van aanpak maken en acties + escape routes voor bespreken
Voorbeeld:
Vrouw die haar baas wil noemen dat ze minder wil gaan werken om thuis meer bij de kinderen te zijn
(=waarde gebied), moet accepteren dat voor haar het aangaan van zo’n gesprek verbonden zit met
angst boosheid te ontvangen (risico nemen)
En deze angst is wellicht verbonden met eerdere ervaringen uit haar leven… of met eerdere
ervaringen met haar baas…of andere bazen..
En waarschijnlijk wordt ze net een dag voor die belangrijke afspraak met haar baas grieperig….. (wat
is dan helpend in haar omgeving?)
In de praktijk:
• De geïnteresseerde huisarts / POH-GGZ kan samen met de patiënt de 7 stappen doorlopen:
per keer dubbel consult huisarts of 30 minuten POH-GGZ
• Je kunt ook elementen van ACT toepassen in je gespreksvoering en aan de slag gaan met de
elementen die aandacht behoeven
• Aan de slag gaan met ACT geeft veel arbeidsvreugde en blije patiënten

Take-home
ACT is een hele mooie en bewezen effectieve methode om
• De weerbaarheid van mensen te vergroten
• Te leren stoppen met vechten tegen dingen die je toch niet kunt beïnvloeden
• De “pijn” te leren omarmen om zo te komen tot acceptatie
• Met als uiteindelijke doel te komen tot een waarde-vol leven